„ TRUDNOŚCI W CZYTANIU I PISANIU”
Nauka czytania i pisania jest złożonym problemem. W literaturze pojawiają się coraz to nowe propozycje poszukujące nowych sposobów pomocnych w opanowaniu tych umiejętności. Ważną rolę w tym zakresie odgrywa przedszkole.
Tak rozległej tematyki związanej z dysleksją nie sposób wyczerpująco przedstawić na kilkudziesięciu stronach. Należy mówić o dysleksji, by rodzice, nauczyciele, wychowawcy byli świadomi istnienia takiego problemu. Tylko wczesna diagnoza pozwoli pomóc dziecku sprawić, że jego pobyt w szkole może być przyjemny.
Trudności w czytaniu i pisaniu wynikać mogą z różnych przyczyn i powstają na różnym podłożu. Należą do nich: brak zdolności, wynikający z obniżonego poziomu rozwoju umysłowego; zaniedbanie pedagogiczne; wadliwe metody nauczania; zaburzenia mowy; posługiwanie się gwarą lub żargonem; wady części analizatora wzroku i słuchu; przewlekle schorzenia powodujące osłabienie uwagi dowolnej, męczliwość; zła sytuacja rodzinna. Do innego rodzaju poważnych przyczyn powodujących pojawienie się trudności w nauce czytania i pisania należą również zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych, dotyczące także ich współdziałania, czyli integracji. Stanowią one podłoże złożonych trudności zwanych dysleksją, dysortografią i dysgrafią
Wyróżniamy kilka postaci tych specyficznych trudności, które mogą występować jednocześnie lub w izolacji.
Dysleksja – trudności w czytaniu. W literaturze angielskiej termin dysleksja” jest tłumaczony jako: niezdolność do czytania, specyficzna niezdolność do czytania, rozwojowa niezdolność do czytania.
Dysortografia – trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Według B. Zakrzewskiej(1999) jest to niemożność opanowania w określonym czasie umiejętności ortograficznego pisania, jest zjawiskiem patologicznym. Utrzymujące się długo błędy ortograficzne nie dają się usunąć tradycyjnymi sposobami. Program działania będzie uwzględniać rozwijanie percepcji i pamięci wzrokowo-manualnej.
Dysgrafia – trudności w opanowaniu kaligrafii czyli niski poziom graficzny pisma. Utrzymuje się zazwyczaj długo i nie ustępuje ani przez stereotypowe działania, ani przez perswazję i zalecenia. Pismo nie spełnia funkcji komunikacyjnej, czyli jest nieczytelne. Wymaga stosowania odpowiednich, indywidualnych form pomocy, obejmującej sprawność manualno- wzrokową, kierunkowo przestrzenną oraz lateralizację dziecka.
Objawy trudności w czytaniu i pisaniu
Najwcześniej pojawiające się objawy ryzyka dysleksji dotyczą dwóch sfer: funkcji ruchowych oraz funkcji mowy. Niektóre z nich można już zauważyć w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym. Dzieci z tego ryzyka raczkują słabo lub w ogóle, mają trudności z utrzymaniem równowagi, późno zaczynają chodzić, biegać. W czasie badań bywa, że stwierdza się u nich obniżone napięcie mięśniowe. Wykazują małą sprawność manualną, są nieporadne w samoobsłudze, niechętnie rysują czy trzymają kredkę.
Typowymi objawami dysleksji rozwojowej wynikającymi z tych prawidłowości jest: – opóźniony rozwój mowy, trudności z wypowiadaniem długich i złożonych słów, wadliwa wymowa, błędy gramatyczne;
– trudności z różnicowaniem głosek podobnych fonetycznie, z wydzieleniem głosek ze słów, sylab, ich syntetyzowaniem;
– trudności z wykonywaniem układanek i odtwarzaniem wzorów graficznych;
– mała sprawność i koordynacja ruchów w zakresie motoryki dużej – podczas zabaw ruchowych, samoobsługi, jak i małej – w czasie rysowania , pisania;
– zbyt długo utrzymująca się oburęczność, obuoczność i skrzyżowana lateralizacja (dominacja lewego oka i prawej ręki);
– mylenie kierunków w przestrzeni, mylenie prawej i lewej ręki, – trudności w czytaniu, pomimo dużego wysiłku wkładanego w ten proces, braku zaniedbania pedagogicznego i dobrej inteligencji;
– trudności z opanowaniem poprawnej pisowni: pismo zwierciadlane, mylenie liter o podobnym kształcie, liter odpowiadających głoskom zbliżonym fonetycznie, mylenie wyrazów o podobnej strukturze graficznej, przestawianie liter i sylab, opuszczanie liter, końcówek wyrazów, uporczywe popełnianie błędów ortograficznych mimo znajomości reguł ortograficznych.
Warto nadmienić, iż analizator jest narządem służącym do odbierania bodźców zmysłowych. Zależnie od rodzajów odbieranych bodźców rozróżnia się analizatory: wzrokowy, słuchowy, kinestetyczny, smakowy, węchowy, dotykowy. Wszystkie te analizatory mają ogromny wpływ na występujące trudności w czytaniu i pisaniu jeśli występuje w nich nieprawidłowość.
Warto nadmienić, że w systemie pomocy dzieciom z trudnościami w uczeniu się najistotniejszą funkcję pełni właśnie diagnoza, która ma na celu rozpoznanie przyczyn, objawów i konsekwencji zaburzeń rozwojowych. Na jej podstawie planowane są właściwe działania terapeutyczne oraz podejmowane decyzje dotyczącej dalszych losów dziecka. Podejmuje je zespół orzekający, działający przy poradni w skład którego zazwyczaj wchodzą najczęściej: psycholog i pedagog poradni, lekarz-konsultant, oraz w miarę potrzeb inni specjaliści, np. terapeuta, logopeda. Psycholog poradni przedstawia syntezę diagnozy zespołowi orzekającemu i po przeanalizowaniu sytuacji danego dziecka podejmuje się decyzję adekwatną do potrzeb.
Nauka czytania i pisania w „Programie wychowania przedszkolnego”.
Nauka czytania i pisania na poziomie wychowania przedszkolnego jest procesem długotrwałym. Polega na przyswajaniu przez dzieci, elementarnych wiadomości i umiejętności, które leżą u podstaw nauki czytania i pisania. Podstawą tego jest rozwijanie jego zainteresowań słowem drukowanym w związku z jego ogólnym rozwojem – umysłowym, fizycznym, emocjonalno – społecznym.
Wyrabianie gotowości do czytania zawiera następujące treści programowe:
– wyrabianie słuchu przez dostrzeganie, rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków z otoczenia
- poprawne wymawianie wszystkich głosek i grup spółgłoskowych,
- doskonalenie umiejętności wyrazistego mówienia (regulowanie oddechu, odpowiednie stosowanie pauz, wybrzmiewanie wszystkich głosek wyrazu, itp.),
- wyróżnianie, rozpoznawanie i powtarzanie głosek;
- analiza i synteza dźwiękowa (głoskowanie) wyrazów o prostej budowie fonetycznej zgodnej z zapisem, wyodrębnianie wybranych głosek w nagłosie, wygłosie i w środku wyrazu, ich przeliczanie i określanie kolejności;
- rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej;
- zaznajamianie z istotą symbolu graficznego (np. umowne oznaczanie pogody za pomocą symbolicznych obrazków, wykorzystywanie znaczków rozpoznawczych, znaków informacyjnych w grach terenowych);
- wprowadzenie zapisu graficznego wybranych treści znajdujących zastosowanie w działalności dzieci (w formie napisów wykonanych małymi i wielkimi literami drukowanymi);
- kształtowanie motywacji do samodzielnego czytania;
- analiza i synteza słuchowo – wzrokowa znanych wyrazów o prostej budowie fonetycznej zgodnej z zapisem, kojarzenie głosek z odpowiednimi literami;
- tworzenie (za pomocą alfabetu ruchowego, klocków literowych, stempli, itp.) i odczytywanie odpowiednio dobranych wyrazów z wprowadzeniem liter drukowanych małych i wielkich: a, b, c, d, e, f, g, h, i, k, l, ł, m, n, o, p, r, s, t, u, w, y, z;
- przyporządkowywanie napisów do odpowiednich ilustracji przedmiotów i własnych rysunków (w formie podpisu);
- układanie (za pomocą rozsypanki wyrazowej) i odczytywanie równoważników i krótkich zdań;
- czytanie krótkich tekstów w powiązaniu z oglądanie odpowiednich ilustracji (korzystanie z Wyprawki dla sześciolatka, z książeczek obrazkowych i pisemek dziecięcych).
Przygotowanie do nauki pisania.
Stwarzanie warunków do swobodnej działalności artystyczno – konstrukcyjnej oraz organizowanie zabaw, gier i zajęć polegających na wykonywaniu różnych zadań:
- doskonalenie sprawności manualnych w trakcie montowania, modelowania, wydzierania, wycinania, itp.;
- wywoływanie swobodnych, ciągłych ruchów ręki z wprowadzeniem zmiany kierunku (np. prowadzenie linii łączących poszczególne punkty);
- przetwarzanie obrazu ruchowego na obraz graficzny (np. zakreślonego w powietrzu koła, zygzaka, itp.) i odwrotnie;
- odtwarzanie i odwzorowywanie różnych form, kształtów i układów w trakcie układania (np. z elementów mozaiki geometrycznej), lepienia czy konstruowania;
- wykonywanie elementów literopodobnych na kartce blokowej oraz na stronie zeszytu (w drugim półroczu);
- Brzezińskiej „Czytanie i pisanie – nowy język dziecka” nadmienia iż „W przedszkolu już dzieci trzyletnie objęte są szeroko rozumianym przygotowaniem do nauki czytania i pisania. Odbywa się to w trakcie gier i zabaw kształtujących poprawność fonetyczną, gramatyczną, kontaktów z książką, itp.”
Osiągnięty poziom umiejętności, sprawności i wiadomości, który osiąga dziecko przedszkolne w zakresie nauki czytania i pisania „jest efektem nie tylko rocznego oddziaływania, ale wynikiem przygotowania, które rozpoczyna się w przedszkolu już w grupie 3-latków i kontynuowane na coraz wyższym poziomie wprowadzając i poszerzając doświadczenia dziecka. Chociaż treści programowe dotyczące nauki czytania i pisania wyraźnie sprecyzowane są w grupie dzieci 6-letnich, to trzeba podkreślić, że są one „efektem końcowym” treści nauczania realizowanych w grupach 3-4-5-latków.
PODSUMOWANIE
Reasumując, uważam że nie wolno lekceważyć symptomów zapowiadających przyszłe trudności w czytaniu i pisaniu. Tylko wczesna interwencja może w znacznej mierze zmniejszyć skutki zaburzeń dyslektycznych. W celu zdiagnozowania problemu należy skontaktować się z poradnią pedagogiczno-psychologiczną, gdzie zespół specjalistów postawi diagnozę i wyda opinię. Dziecko zgłoszone do poradni przebada pedagog, psycholog, czasem logopeda i psychiatra dziecięcy, posiadający przygotowanie w zakresie neurologii dziecięcej, w razie potrzeby okulista, laryngolog, neurolog dziecięcy. Jako że dysleksja rozwojowa jest problemem wieloaspektowym, trudności z nią związane będą występowały w obszarze percepcji wzrokowej, słuchowej, motoryki i lateralizacji.
Opracowały :
Izabela Szczepańska
Katarzyna Słomka
